Πρόσφατα εκδόθηκε ο συλλογικός επιστημονικός τόμος Το ελληνικό «λαϊκό» μυθιστόρημα του 19ου αιώνα [Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης - Σχολή Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών - Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας - Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας (Μελέτες Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας 8) - Gutenberg, Αθήνα 2021, 546 σελ. ISBN: 978-960-01-2190-2], με επιμελητή τον Θανάση Β. Κούγκουλο, μέλος ΕΔΙΠ του Εργαστηρίου Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
Ο συλλογικός τόμος στηρίζεται στις ανακοινώσεις του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου Το ελληνικό «λαϊκό» μυθιστόρημα του 19ου αιώνα: Θεωρητικά ζητήματα. Το συνέδριο διοργανώνει στην Κομοτηνή, στις 25-27 Μαΐου 2018, το Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Αφιερώνεται στον Γάλλο Henri Tonnet, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Paris-Sorbonne και πρωτοπόρο μελετητή του ελληνικού «λαϊκού» μυθιστορήματος του 19ου αιώνα, ως μικρή ανταπόδοση των μεγάλων επιστημονικών οφειλών της κοινότητας των νεοελληνιστών προς το διακεκριμένο μέλος της. Περιλαμβάνει, πρόλογο του Διευθυντή του Εργαστηρίου Καθηγητή Μ. Γ. Βαρβούνη, εισαγωγή του επιμελητή για τη σταδιακή μετατόπιση του ενδιαφέροντος της έρευνας από την ελληνική πεζογραφία των ρομαντικών χρόνων στη μελέτη του «λαϊκού» μυθιστορήματος του 19ου αιώνα και είκοσι μία μελέτες, που οργανώνονται σε έξι θεματικές ενότητες.
Στην πρώτη ενότητα (Όροι και όρια του ελληνικού «λαϊκού» μυθιστορήματος του 19ου αιώνα) προσεγγίζονται θεωρητικά ζητήματα για την παρουσία, την παραγωγή, τις ευρωπαϊκές συναρτήσεις, τα χαρακτηριστικά, τα αφηγηματικά μοτίβα και το αναγνωστικό κοινό του «λαϊκού» μυθιστορήματος στον ελληνικό 19ο αιώνα.
Στη δεύτερη (Τα «Απόκρυφα» πόλεων – «λαϊκό» μυθιστορηματικό είδος;) συζητείται εάν και κατά πόσο τα «Απόκρυφα» ή «Μυστήρια» πόλεων, που λαμβάνουν διαστάσεις παγκόσμιας μόδας στον 19ο αιώνα, μπορούν να θεωρηθούν ως μία υποκατηγορία του «λαϊκού» μυθιστορήματος με σαφή και διακριτά γνωρίσματα.
Στην τρίτη (Θεματική του ελληνικού «λαϊκού» μυθιστορήματος του 19ου αιώνα) αναλύονται η ιδεολογία και η δημοσιογραφική επικαιρότητα ως κυρίαρχες θεματικές συνιστώσες του μυθιστορήματος που αποτείνεται στην πλειονότητα των αναγνωστών.
Στην τέταρτη (Διεπιστημονικές και συγκριτικές προσεγγίσεις στο ελληνικό «λαϊκό» μυθιστόρημα του 19ου αιώνα) μελετάται η λαογραφική λειτουργία του «λαϊκού» μυθιστορήματος και η σχέση του, μέσα από παραδείγματα, με την αρχαιοελληνική γραμματεία, τη διηγηματογραφία της γενιάς του 1880 και τις ιστοριογραφικές αναζητήσεις της εποχής.
Στην πέμπτη («Λαϊκά» μυθιστορήματα των δύο τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα) παρουσιάζονται πέντε μυθιστορήματα διαφορετικών κατευθύνσεων, που εκδίδονται από το 1882 έως το 1895.
Στην έκτη και τελευταία ενότητα (Όψεις του εξω-ελλαδικού χώρου στο «λαϊκό» μυθιστόρημα του 19ου αιώνα) μελετώνται μυθιστορήματα που αποτυπώνουν πτυχές του βίου του παραδουνάβιου ελληνισμού και των ελληνόφωνων και τουρκόφωνων Ρωμιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το ελληνικό μυθιστόρημα του «μακριού» 19ου αιώνα συγκροτεί πλέον έναν διακριτό επιστημονικό τομέα. Ανάμεσα στις νέες κατευθύνσεις της έρευνας, σταδιακά έρχεται στην επιφάνεια το ζήτημα της σχέσης του με την αποκαλούμενη από τους Theodor Adorno και Max Horkheimer «πολιτισμική βιομηχανία» ή αλλιώς «μαζική» ή «λαϊκή κουλτούρα». Για την έκφρασή της στο λογοτεχνικό πεδίο έχει επινοηθεί ο όρος «παραλογοτεχνία». Τον 19ο αιώνα παραλογοτεχνικές προθέσεις αναγνωρίζονται μερικώς στο ελληνικό μυθιστόρημα που, γι’ αυτόν τον λόγο, προσδιορίζεται ως «λαϊκό» σε αντιστοιχία με την εννοιολόγηση της «λαϊκής κουλτούρας».
Παρότι οι μελέτες του τόμου εκκινούν από διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες και ενστερνίζονται διαφορετικά μοντέλα ερμηνείας, συντείνουν στην παραδοχή ότι τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα υφίσταται ελληνικό «λαϊκό» μυθιστόρημα τόσο στο ελλαδικό αστικό περιβάλλον, όσο και στον εξω-ελλαδικό χώρο της ομογένειας. Προφανώς, οι εμπορικοί στόχοι του ελληνικού «λαϊκού» μυθιστορήματος δεν έχουν αίσια έκβαση: δεν καταφέρνει να ανταγωνιστεί και να υποσκελίσει το μεταφρασμένο. Παρά ταύτα, η αποτυχία προσοδοφόρας επικράτησής του δεν ακυρώνει τη φιλόδοξη εμφάνισή του στον 19ο αιώνα.