Του Ευάγγελου Αυδίκου
Συμπεράσματα
1. Η έρευνα του δημοτικού τραγουδιού επανέρχεται, καθώς αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον των επιστημόνων αλλά και του κοινού. Έλαβαν μέρος πάνω από 70 καταξιωμένοι μελετητές (καθηγητές πανεπιστημίων, ερευνητικό προσωπικό της Ακαδημίας Αθηνών, διδάκτορες, υποψήφιοι διδάκτορες, μουσικοσυνθέτες και μουσικοί, σχολικοί σύμβουλοι και εραστές του λαϊκού πολιτισμού).
Αξιομνημόνευτη είναι η συμμετοχή πολλών νέων επιστημόνων, που προσκόμισαν τη γνώση, τη θεωρία και την αγάπη τους για το δημοτικό τραγούδι, γεγονός που αποτελεί παρακαταθήκη κι ελπίδα για το μέλλον της έρευνας.
2. Αποδείχτηκε ότι η έρευνα του δημοτικού τραγουδιού δεν στερεύει ποτέ. Παραμένουν πτυχές αδιερεύνητες, ενώ κάθε εποχή επανεξετάζει και συνομιλεί με το δικό της τρόπο όσα έχουν γραφτεί ως τώρα.
Στο συνέδριο ήρθαν στην επιφάνεια άγνωστες συλλογές δημοτικών τραγουδιών (του Ανδρέα Λασκαράτου), που ρίχνουν πιο έντονο φως στη σχέση της επώνυμης δημιουργίας του 19ου αιώνα (Σολωμός, Κάλβος) με το δημοτικό τραγούδι.
Πέραν αυτού, ασκήθηκε κριτική στον υποκειμενικό λόγο του Αποστολάκη , όταν αξιολογούσε τη συλλογή δημοτικών τραγουδιών του Αραβαντινού, τον οποίο θεωρούσε υπεύθυνο για παρεμβάσεις στα δημοτικά τραγούδια. Αυτή η διαπίστωση τροφοδότησε μια συζήτηση για τη σχέση των συλλογέων με τα δημοσιευόμενα τραγούδια. Πρόκειται για ένα τεράστιο ζήτημα, που χρειάζεται να διερευνηθεί συστηματικά.
3. Όλα αυτά, όμως, ανέδειξαν τη σημασία της λαϊκής μας παράδοσης ως ακένωτης πηγής για τους δημιουργούς. Οι σχετικές εισηγήσεις υπογράμμισαν ότι τόσο η επώνυμη λογοτεχνική δημιουργία (Γκανάς, Ζατέλη) όσο και η μουσική (Μπακαλάκος) έχουν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας και αξιοποίησης της τεράστιας δημιουργικής και αισθητικής δύναμης του δημοτικού τραγουδιού.
Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να μην αντιμετωπίζεται η επώνυμη δημιουργία ως ένας χώρος αποθησαύρισης λαογραφικών μοτίβων αλλά ως ένα πεδίο δυναμικής συνομιλίας με τα ουσιώδη γνωρίσματα του δημοτικού τραγουδιού. Πέραν τούτου, υπογραμμίστηκε η σχέση παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής.
4. Ένα άλλο θέμα που αναπτύχθηκε ήταν η μυθοποιητική τάση του δημοτικού τραγουδιού. Πρόκειται για μια καίρια επισήμανση, ώστε να αποσυνδεθεί το δημοτικό τραγούδι ως μια δημιουργία που αποτυπώνει τα ιστορικά γεγονότα και το χρόνο με τρόπο ακριβή.
Αποδείχτηκε ότι η παρουσία και ο τρόπος αναπαράστασης, στα δημοτικά τραγούδια ή άλλα κείμενα, της μορφής κάποιων ηρώων υπερτονίζεται ή υποτιμάται (περίπτωση Αθανασίου Διάκου) ανάλογα με τους εξουσιαστικούς κύκλους της εποχής του ή και των μεταγενεστέρων.
Επιπλέον, τα βαλκανικά παραδείγματα υπογραμμίζουν τη σχέση της λαϊκής σκέψης με την έννοια του χρόνου. Πρόσωπα και γεγονότα μετακινούνται και οι ιστορικές εποχές συμφύρονται με αποκλειστικό γνώμονα την αφηγηματική ανάγκη του λαϊκού δημιουργού.
5. Ένα άλλο σημαντικό θέμα, στο οποίο αναφέρθηκαν αρκετές εισηγήσεις ήταν ο άνομος έρωτας ανάμεσα σε ανθρώπους με διαφορετική εθνότητα ή θρησκευτική πίστη. Πιο συγκεκριμένα, εστίασαν στη σχέση της ορθόδοξης πίστης με τους ετερόδοξους (μουσουλμάνοι, εβραίοι).
Γιατί ο άγιος Γεώργιος αποδέχεται ή αρνείται την προσφορά του ερωτευμένου αλλόδοξου προς τον άγιο ώστε ν’ ανοίξει την πόρτα του μοναστηριού και να του παραδώσει την χριστιανή κόρη που αγάπησε;
Δόθηκαν διάφορες απαντήσεις σ’ αυτό το ερώτημα, με κυρίαρχο το επιχείρημα ότι οι παραλλαγές για τις διαφορετικές επιλογές οφείλονται είτε σε παρεμβάσεις (των συλλογέων ή άλλων φορέων) είτε στο διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο (από την αυτοκρατορία στο εθνικό κράτος).
6. Αρκετοί εισηγητές παρουσίασαν τοπικά θέματα (παραλογές,ιστορικά και κλέφτικα-ληστρικά τραγούδια) από διάφορες περιοχές (Πήλιο, Ελασσόνα, Λαμία, Άρτα, Κύπρος, Άγραφα, Παλαμάς, Καρδίτσα, κ.λπ.).
Αυτά τα τραγούδια που συνιστούν παραλλαγές είναι ένα πεδίο πρόκλησης για την έρευνα, δεδομένου ότι έρχεται στην επιφάνεια νέο υλικό που φωτίζει αρκετές πτυχές τόσο της ταξινόμησης όσο και της έρευνας του τραγουδιού. Διαμορφώνεται, ακόμη, μια εναργής πινακοθήκη τοπικών ηρώων και ποιητικών συνθέσεων λαϊκής ποίησης.
7.Φωτίστηκε η θρηνητική λαϊκή παράδοση αλλά και η αντίστοιχη των επώνυμων δημιουργών της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Πρόκειται για ένα πεδίο που προσφέρεται για περαιτέρω έρευνα, καθώς το υπερφυσικό και η θρηνητική παράδοση δεν έχει καλυφθεί επαρκώς από την έρευνα.
8. Τέλος, το συνέδριο ανέδειξε έντονα τη διάσταση των εφαρμογών και αξιοποίησης του δημοτικού τραγουδιού, αλλά και της μουσικής και του παραδοσιακού χορού, στην εκπαιδευτική διαδικασία. Όλες οι ανακοινώσεις που εστίασαν σ’ αυτό τον τομέα παρουσίασαν το διδακτικό τους μοντέλο, που προκάλεσε ενδιαφέρουσες αντιδράσεις στην τάξη.
Ωστόσο, τονίστηκε ότι χρειάζεται η εμπλοκή μεγαλύτερου αριθμού εκπαιδευτικών σ’ αυτή τη διαδικασία που αναδεικνύεται σε προνομιακό πεδίο για την εξοικείωση των μαθητών με το δημοτικό τραγούδι. Κι αυτή η ενέργεια εκπορεύεται όχι από μια ρομαντική διάθεση προς το παρελθόν αλλά από τη διαπίστωση πως το δημοτικό τραγούδι και συνολικά ο λαϊκός πολιτισμός έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν καταλυτικά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Καλλιεργούν πολλές δεξιότητες, με πρώτη την αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα που είναι ζωτικής σημασίας στον 21ο αιώνα.
Ως εκ τούτου, τα προαναφερθέντα ενισχύουν την άποψη ότι η υποτίμηση της παρουσίας του δημοτικού τραγουδιού στα σχολικά αναγνώσματα είναι εσφαλμένη. Υπάρχει μες το δημοτικό τραγούδι μια δύναμη εν υπνώσσει, την οποία μπορεί να ενεργοποιήσει ένας καταρτισμένος και εξοικειωμένος με το λαϊκό πολιτισμό εκπαιδευτικός.
9. Όλοι οι σύνεδροι συμφώνησαν ότι η παρουσία της λαογραφίας ως επιστήμης και η διάχυση του λαϊκού πολιτισμού στην εκπαιδευτική πράξη είναι αναγκαία συνθήκη, ώστε το δημοτικό τραγούδι να συνεχίζει να εμπνέει τις νεότερες γενιές,