ΘΕΜΑΤΑ ΡΩΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΡΜΕΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΣΙΑ, ΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ, ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΟ ΧΩΡΟ (19ος- 21ος ΑΙΩΝΕΣ)
Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Μ. & Κ. Αντ. Σταμούλη, 2019, σσ. 706
Τον πρόσφατα κυκλοφορηθέντα τόμο (2018) με τον παραπάνω τίτλο επιμελήθηκαν οι:
Levon Η. Abrahamian, Καθηγητής Εθνογραφίας-Ανθρωπολογίας στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας Κρατικής Ακαδημίας Επιστημών της Αρμενίας
Yuri D. Anchabadze, Διδάκτωρ Ιστορίας, Προεξάρχων Επιστημονικός Συνεργάτης στο Ινστιτούτο Εθνολογίας και Ανθρωπολογίας Ακαδημίας Επιστημών της Ρωσίας
Ελευθέριος Κ. Χαρατσίδης, Επίκουρος Καθηγητής Εθνογραφίας του Παρευξεινίου Χώρου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Μανόλης Γ. Σέργης, Καθηγητής Λαογραφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, Διδάκτωρ Λαογραφίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
Η παρούσα έκδοση αποτελεί συνέχεια μιας ανάλογης προσπάθειας, την οποία έφεραν εις πέρας το 2015 οι τρεις τελευταίοι εκ των συν-επιμελητών του παρόντος τόμου, με την έκδοση του συλλογικού πονήματος Από το Αραράτ στον Όλυμπο. Θέματα αρμενικής Λαογραφίας, από τις εκδόσεις K. & M. Αντώνη Σταμούλη. Ως επίκεντρο των λαογραφικών ενδιαφερόντων της τίθεται η μελέτη δύο «ξένων, αγνώστων σχετικά στην Ελλάδα λαογραφιών», της ρωσικής και της αρμενικής, με πλούσιο «παραδειγματικό υλικό» από πολλές επιμέρους εκφάνσεις τους.
Οι εργασίες αναφέρονται σε θέματα «ιστορικής» και «σύγχρονης» Λαογραφίας και Εθνογραφίας, από τον 19ο αιώνα μέχρι τις αρχές του 21ου, κυρίως δε σε τομές και συγκυρίες, σε κοσμογονικές πολιτικο-οικονομικο-ιστορικές αλλαγές. Οι δυο λαοί που μελετώνται (Ρώσοι και Αρμένιοι) ήλθαν σε (αποδεδειγμένη ιστορικά) πολιτιστική επαφή με ό,τι αυτή συνεπάγεται στο διάβα των αιώνων. Πέντε τουλάχιστον υπερκείμενοι παράγοντες καθόρισαν (περισσότερο ή λιγότερο) τον πολιτισμό τους: Η Ορθοδοξία, το «Βυζάντιο», η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Διασπορά, οι διαμάχες τους με τον οθωμανικό / τουρκικό κόσμο.
Ο γεωγραφικός χώρος στον οποίο αναφέρονται οι επιμέρους θεματικές του παρόντος τόμου είναι (ευρύτερα) αυτός των Παρευξεινίων Χωρών, ειδικότερα: (α) της Ρωσίας και της «ιστορικής», αλλά και σύγχρονης Αρμενίας, (β) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του τουρκικού κράτους μετά το 1923, (γ) ο ελλαδικός, στον οποίο εγκαταστάθηκαν ποικίλοι προσφυγικοί πληθυσμοί καθ’ όλον τον 19ο αι., στις αρχές των 20ού και 21ου αι. (Αρμένιοι, Πόντιοι επαναπατρισθέντες από τη Ρωσία, κ.ά.).
Ο τόμος, βάσει του κριτηρίου της θεματολογίας του, είναι ένας κέντρων, που εμπεριέχει επιστημονικές εισηγήσεις συμβατικά ταξινομημένες (για πρακτικούς λόγους) σε επιμέρους θεματικές κατηγορίες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται εξ επίτηδες αναμιγμένα (σύμμικτα) ως προς την εθνική τους αναφορά (ρωσικά, αρμενικά) θέματα, τα οποία όμως συνέχουν (ως υπερκείμενες ιδέες) οι προαναφερόμενοι δεσμοί και συνάφειες. Ο κέντρων συνίσταται (υπό μία συνθετότερη θεώρηση) από ευρύτερες λαογραφικές ενότητες:
1. Ο μετασχηματισμένος στη σύγχρονη Αρμενία αστικός χώρος
2. Οι όψεις της θρησκευτικής συμπεριφοράς στον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο
3. Ο κόσμος των συμβόλων και των αναπαραστάσεων, η μνήμη και ιδίως η τραυματική των διωγμών, οι κοινότητες ατόμων (εκδιωγμένες συνήθως) «μέσα σε άλλες κοινότητες», επί μακρόν ή επ’ ολίγον συμβιούσες και οι «αντιστασιακές» / «αμυντικές» ταυτότητές τους, ο αγώνας για τη διατήρησή ή την ενίσχυση αυτών των ταυτοτήτων, η κατασκευή στερεοτύπων για την οριοθέτηση του Άλλου συνιστούν μια άλλη ενδιαφέρουσα ομάδα θεμάτων
4. Τα «μνημεία του λόγου» και η εθιμική ζωή συνθέτουν έναν ευρύ κύκλο θεμάτων. Η Λογοτεχνία, π.χ., ο έντεχνος κινηματογράφος μάς δίνουν με τον δικό της απαράμιλλο τρόπο και πάλι θαυμαστές πολιτιστικές αναπαραστάσεις του βίου των λαών, με τη διεισδυτική πολιτισμική τους ανάλυση. Η εθιμική ζωή των δύο λαών είναι διάσπαρτη από πλήθος μαγικών, μαγικοθρησκευτικών αντιλήψεων, η πίστη στις οποίες οδηγούσε τον «παραδοσιακό» τους άνθρωπο σε πλήθος ποιητικών δράσεων.
5. Ο υλικός βίος, στην «παραδοσιακή» εκδοχή του και στη σύγχρονη διασύνδεσή του με ποικίλες όψεις της συνολικής κοινωνικής ζωής.
Πίνακας περιεχομένων:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α. ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ
− LEVON Η. ABRAHAMIAN: Μνήμη και λήθη στην οργάνωση του χώρου στη μετασοβιετική πόλη. Η περίπτωση του Ερεβάν
− GAYANE SHAGOYAN: Η «δεύτερη» πόλη ως «πρώτη»: Η ανάπτυξη του Γκιουμρί από μια ανθρωπολογική ματιά
− AGHASI TADEVOSYAN: Δικαίωμα στην πόλη και η καθημερινότητα στο μετασοβιετικό Ερεβάν
− YURI D. ANCHABADZE: Εθνοπολιτισμικές πτυχές της κοινωνικής δυναμικής στον Βόρειο Καύκασο
Β. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
− ΜΑΝΟΛΗΣ Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ: Ρωσικές επιδράσεις στη νεοελληνική λαϊκή θρησκευτικότητα: Εκκλησιαστική τέχνη και λατρευτικές πρακτικές (19ος - αρχές 21ου αιώνα)
− ΙΩΑΝΝΗΣ Μ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ: Θρησκευτική διείσδυση και εκπαιδευτική νεωτερικότητα. Η εκπαίδευση των Αρμενίων από τους μισσιοναρίους στην οθωμανική Ανατολή, το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα, κατά τη μαρτυρία του R. G. Wilder (1861)
− ΝΙΚΟΛΑΟΣ Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ: Άγιον Όρος: Η βιοτή των ρώσων μοναχών στην Ιερά Βατοπεδινή Κοινοβιακή Σκήτη του Αγίου Ανδρέου
− ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ξ. ΚΑΡΠΟΥΖΗΣ: Το αρχαίο αρμενικό πάνθεον, οι σχέσεις του με τον ζωροαστρισμό και ο εκχριστιανισμός της Αρμενίας
Γ. ΣΥΜΒΟΛΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
− ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΑΡΚΟΥ: Διαστάσεις της μνήμης στη μυθοπλαστική τριλογία της Σέβντα Σεβάν
− GRISHA SMBATYAN: Οι Έλληνες στο Καπάν
− MΑΝΟΛΗΣ Γ. ΣΕΡΓΗΣ: Το Ηρώο των Αρμενίων στην Αθήνα: Τα σύμβολά του και οι (ανα)νοηματοδοτήσεις τους
− ΙΩΣΗΦ Γ. ΚΑΣΣΕΣΙΑΝ: Ο Κρικόρ πηγαίνει στον πόλεμο: Ετερότητα και εγγύτητα Ελλήνων και Αρμενίων στις ευθυμογραφικές ρουμπρίκες των ελληνικών περιοδικών «ποικίλης ύλης» της περιόδου 1920-1960
− ΓΑΡΥΦΑΛΛΙΑ Γ. ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ: Έντεχνος κινηματογράφος και λαϊκή παράδοση των Ρώσων: Η παραβολική χρήση της προσευχής στην ταινία «Θυσία» (1986) του Αντρέι Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι
− ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΜΠΟΧΟΛΗ: Ρασπούτιν: Μια αμφιλεγόμενη μορφή της πολιτικής και εκκλησιαστικής ζωής της Ρωσίας του 20ού αιώνα. Η δαιμονοποίησή της και η αναπαράστασή της στην ελληνική λαϊκή αφηγηματική παράδοση
Δ. ΕΘΙΜΙΚΗ ΖΩΗ
− ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Π. ΑΛΕΞΑΚΗΣ: Βασκανία, φυλαχτά και γητειές στους Αρμενίους. Ανθρωπολογική προσέγγιση
− ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΧΑΡΑΤΣΙΔΗΣ, Επισκόπηση της ρωσικής λαογραφικής βιβλιογραφίας για το λαϊκό εαρινό εορτολόγιο, με έμφαση στην εορτή της Μάσλενιτσα
− MARIANNA APRESYAN, RAFIK NAHAPETYAN: Στοιχεία της λατρείας του νερού στα γαμήλια έθιμα των Ελλήνων της Αρμενίας
− ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΦΕΓΓΟΜΥΤΗΣ: Ο παραδοσιακός γάμος στην Αρμενία (τέλη 19ος - αρχές 20ού αιώνα)
− ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΟΡΓΑΝΤΖΗΣ: «Τα κατά την τελευτήν» των Αρμενίων (1950-1970)
Ε. ΑΡΜΕΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ. ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ
− HARUTYUN MARUTΥAN: Η συνήθης ζωή σε ασυνήθεις συνθήκες. (Η αντίσταση στην τραυματική καθημερινή ζωή στη σταλινική εξορία και οι τρόποι υπερνίκησης των βασάνων)
− ΠΑΣΧΑΛΗΣ Ι. ΒΑΛΣΑΜΙΔΗΣ: Αρμενικές κοινότητες στα όρια της δικαιοδοσίας της Μητροπόλεως Δέρκων
− ZΩΗ Ν. ΜΑΡΓΑΡΗ: Ορχηστικά ταξίδια «παλιννόστησης» από τις Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες στην Ελλάδα
− ANAΓΝΩΣΤΗΣ ΕΥΑΓΓ. ΠΑΠΑΚΥΠΑΡΙΣΣΗΣ: Σοσιαλιστικός γραμματισμός των Ποντίων στις παρευξείνιες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Πολιτισμική προσέγγιση και εκδοτικά δείγματα (1931-1934) στο Αρχείο Dawkins
− ΕΛΠΙΝΙΚΗ Χ. ΤΑΣΤΑΝΗ: Αρμένιοι πρόσφυγες στη Λέσβο πριν και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Προφορικές μαρτυρίες απογόνων τους «δεύτερης γενιάς»
− † XAΡΑ ΚΟΣΕΓΙΑΝ: Η παρουσία και η επαγγελματική δραστηριοποίηση των Αρμενίων στο Ναύπλιον κατά την πεντηκονταετία 1920-1970
− ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ, ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΡΗΓΟΡΗ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ-ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΥ: Οι Παρασκευές των Αρμενίων στην Αρμενική Κοινότητα Κομοτηνής
ΣΤ. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
− ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΔAMIANOY: Θέματα και συγκριτικά σχόλια στα αρμενικά παραμύθια
− ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΔAMIANOY: Η έρευνα του λαϊκού παραμυθιού στην Αρμενία (19ος - 20ός αιώνες)
− MAΡΙΑ ΒΡΑΧΙΟΝΙΔΟΥ: Το μοτίβο της αλλαγής φύλου σε λαϊκά παραμύθια από την Ελλάδα και την Αρμενία
− ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΤΣΙΟΣ: Η μορφή του θανάτου-Χάρου και του θανάτου-Θανής στα ελληνικά και ρωσικά μοιρολόγια
Ζ. ΥΛΙΚΟΣ ΒΙΟΣ
− ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΖΑΣ: Aρμενικά εστιατόρια στην Αθήνα: Διερευνώντας τις κοινωνικές και πολιτισμικές όψεις της κατανάλωσης αρμενικών προϊόντων στον σύγχρονο αστικό χώρο
− ΝΑΝΤΙΑ ΜΑΧΑ-ΜΠΙΖΟΥΜΗ: Ματριόσκα (τέλη 19ου - αρχές 21ου αι.): Οι πολλαπλές όψεις της υλικότητας
− BAΣΙΛΙΚΗ ΝΑΖΑΡΕΤΙΑΝ: Παραδοσιακή αρμενική ενδυμασία: Η ιστορική και κοινωνική της διάσταση.
Ο τόμος παρουσιάστηκε ήδη στην Αρμενική Κοινότητα Ξάνθης, παρουσίᾳ και ευλογίᾳ του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ξάνθης και Περιθεωρίου κ.κ. Παντελεήμονος την Τετάρτη, 13 Φεβρουαρίου 2019, στις 19:00.