Μανόλης Σέργης, Τηλεόραση και σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός
Τι κοινό έχουν οι τηλεοπτικές ειδήσεις με το καφενείο, τα «πρωινάδικα» με τις γυναικείες συνάξεις «για καφέ», οι σαπουνόπερες με το παραμύθι, το «παραδοσιακό» παιχνίδι και ο χορός με τους αντίστοιχους, θεματικά συναφείς, τηλεοπτικούς διαγωνισμούς, οι δεκάδες φολκλορικές εκδηλώσεις της λαϊκής εθιμικής ζωής με τις εξεικονίσεις τους στην τηλεόραση; Τέτοια ζητήματα (μεταξύ άλλων) μελετώνται και αναλύονται στην παρούσα εργασία, αναπαραστάσεις, δηλαδή, κάποιων εκδηλώσεων του σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού στην τηλεόραση, με άλλα λόγια τίθενται ζητήματα αναπαραγωγής πολιτισμικών δεδομένων ως πολιτιστικών. Αναζητούνται οι επιβιώσεις όψεων του «παραδοσιακού» πολιτισμού, αλλά και οι νέες αποτυπώσεις / εκφάνσεις του, ως σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού, σε ποικίλα, αλλά εξ ανάγκης επιλεγμένα τηλεοπτικά προγράμματα, αφού, εκ των πραγμάτων, είναι αδύνατη η έρευνα εφ’ όλης της «τηλεοπτικής ύλης».
Η ανάλυση των παραπάνω εκλαμβάνει το τηλεοπτικό Κοινό ως ένα αυτενεργό, ενεργητικό, πολυ-ειδές, πολυστρωματικό σώμα και όχι ως παθητικό καταναλωτή πολιτισμικών προϊόντων· προέχει το «τι κάνει το Κοινό με τα Μέσα» και όχι «τι επιφέρουν τα Μέσα σ’ εκείνο»· θεωρεί ότι η εμπλοκή του στη διαδικασία της τηλεθέασης είναι μια συμβολική πράξη δημιουργικότητας, αφού τα τηλεοπτικά προγράμματα προσλαμβάνονται και μετουσιώνονται από το ίδιο σε «κείμενα» / «texts» πολλαπλών αναγνώσεων.
Η «οικοδόμηση» της εργασίας εδράζεται στη θεωρία «των χρήσεων και των ικανοποιήσεων», στην πνευματική εργασία των διανοητών των Πολιτισμικών Σπουδών, του Πολιτισμικού Λαϊκισμού και του Μεταμοντερνισμού (χωρίς να αποκλείεται η αρωγή και άλλων θεωριών) και στην ιστορικοκοινωνική θεώρηση των λαογραφικών φαινομένων.
Διαρθρώνεται σε τρία κεφάλαια: Στο πρώτο συζητούνται θέματα που αφορούν στη μελέτη των ηθών από την επιστήμη της Λαογραφίας, στον προσδιορισμό των εννοιών λαϊκός πολιτισμός, λαϊκότητα, στη σχέση κοινωνικής διαστρωμάτωσης και κατανάλωσης, στην «κατασκευή» της πραγματικότητας από την τηλεόραση και στον προβαλλόμενο αποσπασματικά κόσμο της, κ.ά.
Στο δεύτερο παρουσιάζονται εν ολίγοις οι κοινωνικοϊστορικές συνθήκες της 50ετίας 1966-2016, για τους ευνόητους στους λαογράφους λόγους· στο τρίτο αναλύονται 19 θέματα που σχετίζονται με το περιεχόμενο τής εδώ (ανωτέρω) πρώτης παραγράφου. Τη συμπληρώνουν η Βιβλιογραφία (κατ’ επιλογήν) και δύο Ευρετήρια (λαογραφικών όρων και προγραμμάτων/σειρών που αναφέρονται στην ανάλυση). (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Μανόλης Σέργης, Μελέτες Ναξιακής Λαογραφίας (τόμος Α)
Στο ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ της εργασίας αναλύεται η σημερινή λειτουργία του δρωμένου των Κορδελάτων - Κορδελάδων - Φουστανελάδων - Λεβεντών - Τσολιάδων στη Νάξο, ως επιτέλεση διαφόρων ταυτοτήτων, επειδή αυτή η λειτουργία (όπως κρίνει ο συγγραφέας) χαρακτήριζε ανέκαθεν το δρώμενο.
Στο ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ της ο συγγραφέας διερευνά τον «αρχαϊκό» χαρακτήρα του δρωμένου. Επικεντρώνει την ερευνητική του πορεία στην ανάλυση της εθιμικής φορεσιάς των συμμετεχόντων σε αυτό ανδρών, στον στρατιωτικό του χαρακτήρα, στη σύγκριση με ανάλογα από τον ελλαδικό χώρο θεάματα, στην «επίσκεψη» των κατά τόπους ονομασιών του, στην ανάλυση της τελευταίας «σκηνής» του, κ.ά., και οδηγείται στο εξής συμπέρασμα: Μας παραπέμπει στην αρχέγονη πρακτική της αρπαγής γυναικών, σε αυτήν την αρσενική γαμική πρακτική βίας με στόχο την παρέμβαση στη διαδικασία ελέγχου της κοινωνικής αναπαραγωγής∙ δηλαδή, ο μεταμφιεσμένος σε γυναίκες ανδρικός θίασος έπαιζε θέατρο και επέλεγε την συγκεκριμένη παράσταση. Η όλη λαϊκή αποκριάτικη παράσταση περιελάμβανε (τις σχετικές με το πνεύμα των ημερών) συμβολικές δράσεις ευγονικού χαρακτήρα, συμπληρώθηκε δε αργότερα (με την πάροδο των ετών) με συναφείς αποκριάτικες «σκηνές». Και εξελίχθηκε έτι περαιτέρω, κατά τις μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεκαετίες, με νέες «σκηνές», νέα πρόσωπα (γυναίκες μέλη του θιάσου), νέες λειτουργίες και χρήσεις, άκρως ενδιαφέρουσες για τη Σύγχρονη Λαογραφία.
Στο ΕΠΙΜΕΤΡΟ της εργασίας παρουσιάζεται αναλυτικά η σημερινή ψυχαγωγική, κοινωνιοψυχολογική, οικονομική λειτουργία του δρωμένου, εντεταγμένη σε ένα σύντομο θεωρητικό πλαίσιο σχετικό με τον (ανα)σκηνοθετημένο λαϊκό πολιτισμό, τη διαχείριση της Παράδοσης και τους σημερινούς της φορείς, τις «ειδικές πρακτικές» του πολιτιστικού τουρισμού, και την κατά Lévi-Strauss γιαγιά, την ανθρωπολογική αρχέγονη, δηλαδή, διάσταση τής οικείας αυτής μορφής, επειδή, στην εκ πρώτης όψεως ασυνάρτητη με το θέμα παρουσία της, ο συγγραφέας εντοπίζει στο δρώμενο μια άκρως ενδιαφέρουσα επιβίωση πανάρχαιων ρόλων της.