Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ, Για την πόλη (επιμέλεια Α. Ν. Δουλαβέρας), Εκδοτικός Οίκος Κ. &. Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2021, σσ. 260.
Το βιβλίο του Μιχαήλ Γ. Μερακλή «Για την πόλη» περιλαμβάνει 37 κείμενά του, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό της Θεσσαλονίκης Νέα Πορεία, από το τεύχος 471-473, Μάιος - Ιούλιος 1994, έως το τεύχος 611-613, Ιανουάριος-Μάρτιος 2005.
Ο επιμελητής του βιβλίου Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας ασχολήθηκε με την συγκέντρωση των κειμένων και επιμελήθηκε την όλη έκδοση, ενώ η τυποεκδοτική φροντίδα του Εκδοτικού Οίκου Κ. & Μ. Σταμούλη είναι εξαιρετική.
Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας τους, τα κείμενα αυτά, «είναι χωρίς αρχιτεκτονική φροντίδα, με την ιδέα κιόλας, ότι αυτή η συγγραφική αταξία απεικονίζει, καθρεφτίζει την πραγματική εικόνα της πόλης, που συνεχώς γίνεται και συγχρόνως είναι. Αυτό το γίγνεσθαι που υπάρχει ως είναι αποτελεί κιόλας ένα από τα βασικά γνωρίσματα της σύγχρονης μεγάλης πόλης: διάφορες μεταβολές της δεν αγγίζουν, κατά βάθος, τη διαμορφωμένη ουσία της» (σ. 12).
Τα κείμενα αυτά έχουν εξάλλου πολύπλευρο χαρακτήρα. Αντλούν υλικό, πληροφορίες, από ποικίλες πηγές. Και εντυπωσιάζουν με την κριτική στάση του συγγραφέα τους αλλά και με την ευαισθησία του για την πόλη. Λαογραφία, ποίηση, πεζογραφία, δοκίμια, μελετήματα συναφή με το θέμα του, Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, για την πόλη και την αστική ζωή γενικά, είναι οι πηγές του Μιχαήλ Γ. Μερακλή, που όμως έχουν τη σφραγίδα της δικής του αντίληψης και βιοθεωρίας για την πόλη. Ο συγγραφέας τους σημειώνει εύστοχα : «Αυτά που θα έγραφα, δεν θα είταν λαογραφία, δεν θα είταν λογοτεχνία, δοκίμιο. Δεν θα είταν μόνο ο λόγος ο δικός μου, βγαλμένος απ’ ευθείας από μέσα μου, απ’ τις αψιθυμίες κι από τα πάθη μου, αλλά θα μιλούσα και μέσα από τις συναντήσεις μου με τα ποιήματα των ποιητών, με τη λογοτεχνία, τα κείμενα των δημοσιογράφων, τις μελέτες των ειδικών, τις στάσεις οποιουδήποτε θα εκδήλωνε έτσι ή αλλιώς τη σχέση του με την πόλη, την αντίδρασή του» (σ.11). Υπάρχει δηλαδή στα κείμενα αυτά πολύπλευρη προσέγγιση της πόλης, πράγμα που προϋποθέτει πλούσια εμπειρία, βαθιά γνώση του χώρου και γόνιμο προβληματισμό. Ιδιαίτερα εντυπωσιάζει η χρήση ξένων πηγών και δημοσιευμάτων και η γνώση της σχετικής δυτικής κουλτούρας από τον συγγραφέα.
Για να σχηματίσει κανείς μια σύντομη εικόνα για το περιεχόμενο των κειμένων αυτών, που δείχνουν και την πρωτοτυπία του βιβλίου, σημειώνονται εδώ μερικοί τίτλοι: Η Μελέτη της πόλης - Οι πόλεις της σιωπής - Ο Καβάφης και η πόλη - Η μεγάλη πόλη και η ζωή του πνεύματος - Δυτικό Βερολίνο - Ο Σωκράτης και η πόλη - Ανησυχία και έκρηξη της πόλης - Τα άδηλο (μάλλον σκοτεινό) μέλλον της πόλης - Ιστορία και θεωρία της πόλης - Ο μύθος της πόλης - Αστυφιλία - Τα νυχτερινά κέντρα - Ποιητική της πόλης – Πολυκατοικία - Ποιητικά θέματα της σύγχρονης πόλης - Ο ηλεκτρικός τα Ομονοίας - Ανάμεσα στην έρημο και στην πόλη - Πόλη και ύπαιθρο στις ΗΠΑ - Πόλη και χωριό, άλλοτε - Η γη (και η πόλη) στον Ηρόδοτο κ.ά.
Χαρακτηριστικό είναι ένα απόσπασμα του συγγραφέα από τη ζωή στις πολυκατοικίες, που το είχε στις σημειώσεις του από το 1964: «Οι πολυκατοικίες είναι, καταρχήν, ένα είδος κοινοβίων: μαζί θερμαίνουν τα διαμερίσματά τους οι ένοικοι το χειμώνα, συλλογικά, ή τουλάχιστον με κοινή συνεννόηση, αδειάζουν τα σκουπίδια τους, τινάζουν ή πλένουν τα ρούχα τους και τα χαλιά τους, ησυχάζουν, ξυπνούν. Υπάρχει ο θυρωρός, για όλους, ο διαχειριστής, για όλους. Είναι ορισμένο, ποιες ώρες μπορείς να πατάς στο πάτωμά σου χωρίς φόβο, να τινάζεις τα σεντόνια σου, ν’ αφήνεις τα σκουπίδια σου έξω από την πόρτα σου. Μια ζωή του καθένα, συνυφασμένη, εναρμονισμένη με τη ζωή όλων των άλλων. Και αυτό δεν έχει οδηγήσει πουθενά: είναι τρομερή - γιατί είναι πρωτοφανής στην ιστορία των ανθρώπινων σχέσεων - η άγνοια ανθρώπων που μένουν, που κατοικούν τόσο κοντά σου, που ν’ ακούς, όχι σπάνια, ακόμα και την ανάσα τους. Η πολυκατοικία, με τη χωροταξική ταύτιση, που τελικά ισοδυναμεί μ’ ένα στοίβαγμα και σώριασμα των ανθρώπων, εξαφάνισε τη γειτονιά. Αυτή τη ζεστή πραγματικότητα, γεμάτη ανθρωπιά και αισιοδοξία, του παρελθόντος (…)(σ.72).
Σήμερα που η ζωή στις πόλεις, και κυρίως στις μεγαλουπόλεις, είναι δύσκολη, κείμενα σαν αυτά του Μ. Γ. Μερακλή μπορούν να βοηθήσουν τους αστούς ή και να τους παρηγορήσουν, τους μελετητές της αστικής ζωής, την τοπική αυτοδιοίκηση, άρχοντες και αρχομένους, και κυρίως όσους παίρνουν αποφάσεις για την τύχη τους. Πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, κοινωνιολόγοι, οικολόγοι, λαογράφοι, φιλόσοφοι, ανθρωπολόγοι, πολιτικοί, λογοτέχνες, δημοτικοί άρχοντες, κάτοικοι των αστικών κέντρων κ.ά. πολλά έχουν να ωφεληθούν από την ανάγνωση του βιβλίου αυτού.
Το βιβλίο περιέχει Πηγές-Βιβλιογραφία, Περίληψη στα Αγγλικά και πλούσιο Γενικό Ευρετήριο.
ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ Ν. ΔΟΥΛΑΒΕΡΑΣ, Συνομιλώντας με τον λαϊκό πολιτισμό, Σύμμεικτα Μελετήματα, Εκδόσεις Κ. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2021, σσ. 366.
Ένα νέο βιβλίο από τον τ. Καθηγητή της Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κ. Δουλαβέρα κυκλοφορήθηκε πρόσφατα, με τον παραπάνω τίτλο, από τις καλαίσθητες και έγκυρες Εκδόσεις Κ. & Μ. Σταμούλη.
Στην έκδοση αυτή δημοσιεύονται δεκαοκτώ κείμενα, από τα οποία 5 είναι ανέκδοτα ή υπό δημοσίευση και 13 δημοσιευμένα σε επιστημονικά περιοδικά, τιμητικούς τόμους, επετηρίδες, πρακτικά συνεδρίων.
Το Πρώτο Κεφάλαιο έχει τίτλο «Έλληνες και ξένοι πανεπιστημιακοί λαογράφοι» και περιλαμβάνει επτά μελετήματα, που αναφέρονται στη ζωή ή στο έργο ή και στα δυο ισάριθμων πανεπιστημιακών λαογράφων. Είναι οι: Ν. Γ. Πολίτης, Γ. Α. Μέγας, Δημ. Σ. Λουκάτος, Μ. Γ. Μερακλής, Ευρ. Αντζουλάτου - Ρετσίλα, Μ. Γ. Βαρβούνης και Wolfgang Mieder.
Στο Δεύτερο Κεφάλαιο υπάρχει μια εκτενής μελέτη, με θέμα: «Λαϊκός πολιτισμός: Παράδοση και Νεωτερικότητα». Αναφέρεται στις βαθιές αλλαγές της ελληνικής κοινωνίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στις βασικές αιτίες που τις προκάλεσαν, ενώ παράλληλα, επισημαίνονται οι νεωτερικές εκφράσεις του λαϊκού πολιτισμού.
Το Τρίτο Κεφάλαιο έχει τίτλο «Ο υλικός λαϊκός βίος στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη “Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά”» και σ’ αυτό αναζητώνται μεθοδικά και συστηματικά τα στοιχεία του υλικού λαϊκού βίου του παραπάνω μυθιστορήματος, που το καθιστούν «μουσείο» του υλικού λαϊκού πολιτισμού της Κρήτης.
Στο Τέταρτο Κεφάλαιο μελετώνται τα «Μαγικοθρησκευτικά έθιμα για την ευόδωση του γάμου στην παραδοσιακή κοινωνία των Καραγκούνηδων της Δυτικής Θεσσαλίας» και εξηγείται η λειτουργικότητά τους.
Το Πέμπτο Κεφάλαιο περιλαμβάνει τέσσερα μελετήματα για το δημοτικό τραγούδι. Το πρώτο από αυτά είναι «Η άλωση της Πόλης στα τραγούδια, τους θρήνους και τους θρύλους του λαού μας», το δεύτερο «Οι συμβολισμοί του νεκρού στα Μανιάτικα μοιρολόγια», το τρίτο μελέτημα επιγράφεται «Ο φυτικός κόσμος ως πηγή συμβόλων της γυναικείας ομορφιάς στα δημοτικά τραγούδια» και το τέταρτο έχει τίτλο «Ενδυμασία, κοσμήματα και λοιπά ενδυματολογικά εξαρτήματα ως στοιχεία της γυναικείας ομορφιάς στα ελληνικά δημοτικά τραγούδια».
Το Έκτο Κεφάλαιο περιλαμβάνει επίσης τέσσερα μελετήματα, που αφορούν τον νεοελληνικό παροιμιακό λόγο. Το πρώτο έχει τίτλο « Όψεις του ποντιακού λαϊκού βίου: Ο γάμος στον παροιμιακό λόγο του Ποντιακού Ελληνισμού», το δεύτερο «Η παιδεία, η μάθηση και η γνώση στον παροιμιακό λόγο του λαού μας», το τρίτο «Η πρόσληψη της ανθρώπινης ομορφιάς και της ασχήμιας από τον νεοελληνικό παροιμιακό λόγο» και το τέταρτο «Η τρίτη ηλικία στον παροιμιακό λόγο του λαού μας».
Ακολουθούν οι Πρώτες Δημοσιεύσεις, η Αγγλική Περίληψη και το Γενικό Ευρετήριο.